کد مطلب:47584 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » قرآن

بهترين روش تربيت كودك، از نظر قرآن كريم چيست؟

بيگمان بهترين روش تربيت كه مبتني بر شناخت حقيقت انسان و همه نيازهاي روحي و رواني اوست، راه وحي است و قرآن كريم آيين خود را بهترين آيين تربيت براي كل بشر معرفي كرده و ميفرمايد: اين قرآن، به راهي كه استوارترين راههاست، هدايت ميكند. (اسرأ، 9) و هر چند كه به روش تربيت كودك در قرآن تصريح نشده و لكن اين مطلب، از لابلاي برخي از آيات و داستانهاي قرآن كريم به زيبائي نمايان است; در اين پاسخنامه، به طور اختصار، به چند شيوة مهم ميپردازيم:

1. روشالگويي: انسان ذاتاً الگوطلب و الگوپذير است. به همين جهت يكي از بهترين و كوتاهترين روشهاي تربيت براي نمونه و تربيت عملي هر چه كمال و جاذبه نمونه ارائه شده بيشتر باشد. اين روش كارآيي بيشتري خواهد داشت. تربيت ابتدايي كودك به طور طبيعي با روش الگويي شكل ميگيرد; چرا كه كودك در چند سال نخست زندگي خود، همه كارهايش را از الگوهاي پيرامون خود كه در درجة اول پدر و مادر او هستند، الگو برداري ميكند و با تقليد از آنان رشد كرده و ساختار تربيتياش سامان مييابد. به طور كلي روش الگويي به عنوان تربيت عملي بر جان انسانها مينشيند و در نفوس آنها رسوخ ميكند.

به همين جهت قرآن كريم ميفرمايد: أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنسَوْنَ أَنفُسَكُم;(بقره،44) آيا مردم را به نيكي دعوت ميكنيد، اما خودتان را فراموش مينماييد؟! و در آيهاي ديگر ميفرمايد: اي كساني كه ايمان آوردهايد، چرا سخني ميگوييد كه عمل نميكنيد؟! # نزد خدا بسيار موجب خشم است كه سخني بگوييد كه عمل نميكنيد. (صف، 2 و 3)

قرآن كريم، پيامبر اكرمرا به عنوان الگويي كامل براي تربيت عملي بشر، معرفي مينمايد و ميفرمايد: مسلماً براي شما در زندگي رسول خدا سرمشق نيكويي بود. (احزاب، 21) ]در اين زمينه نظر كنيد به آيات: (ممتحنه،4); (تحريم،10ـ12)[

بعد از پدر و مادر، يكي از الگوهاي كودكان و جوانان، دوستان آنها هستند كه در برخي از موارد الگوپذيري آنان از ديگران بيشتر است و روي تربيت عقايدي و اخلاقي و رفتاري آن ما تأثير دارند. قرآن كريم در اين زمينه هشدار داده و ميفرمايد: و (به خاطرآور) روزي را كه ستمكار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان ميگزد و ميگويد: اي كاش با رسول (خدا) راهي برگزيده بودم# اي واي بر من، كاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود اختيار نكرده بودم # او مراد از يادآوري (حق) گمراه ساخت بعد از آنكه (ياد حق) به سراغ من آمده بود. (فرقان، 27 ـ 29) يكي ديگر از موارد الگوگيري كودكان و جوانان، محيط تعليم و تربيت آنها يعني همان معلّم و مربي كودكان ميباشند و معمولاً تمامي حركات و سكنات خود را از مربيّان، نمونهبرداري ميكنند، به همين جهت، هنگامي كه از امام باقر7 درباره آية فَلْيَنظُرِ الاْ ?ًِنسَـَنُ إِلَيَ طَعَامِهِ(عبس، 24) انسان بايد به غذاي خويش بنگرد. سؤال شد، حضرتش فرمودند: يعني علمي كه فرا ميگيرد، بنگرد از چه كسي فرا ميگيرد.(المحاسن، احمدبن محمدبن خالد البراقي، ج 1، ص 347، ح 724، المجمع العالمي لاهل البيت:.)

2. روش محبّت: بيگمان اين روش در اصلاح و تربيت همه انسانها به خصوص كودكان، نقشي عظيم و كارساز دارد كه خداوند متعال، پيامبر گراميشرا به روش محبّت آراسته كرده(آل عمران، 159.) و تعبير قرآن كريم نيز از كودكان به بخشش و هديه، تعبيري است محبتآميز، ميفرمايد: به هر كس كه بخواهد دختر ميبخشد و به هر كس بخواهد پسر ميبخشد.(شوري،49)

انسان، به فطرت خود نيازمند محبّت است و در مراحل اوليه زندگي و دوران كودكي خويش به محبتي بيشتر نياز دارد و تأثير روش محبت در سازمان دادن به شخصيت كودك بر كسي پوشيده نيست. البته محبتي معتدل و راستين و به دور از تكلف و تصنّع و متناسب با سن و سال و وضع و حال كودك وبه دور از تبعيض كه در اين زمينه رواياتي از اهل بيت: نيز داريم.(رجوع كنيد به: ميزان الحكمة، محمد محمدي ري شهري، ترجمه حميد رضا، شيخي، ج 14، ص 708، ح 22620 ـ 32633، دارالحديث.) نمونههايي از اين روش را در قرآن كريم، ميتوان در داستان حضرت يوسفغ جستجو كرد. يكي در هنگامي كه پدرش، حضرت يعقوبغ بنابر تقاضاي برادران يوسف، او را به بازي و گردش ميفرستد و خوف از جان يوسفغ را دارد.(نظر كنيد به آيات: (يوسف، 12 ـ 13).) نمونهاي ديگر از اين روش (محبت) همانا طلب بخشش گناهان و استغفار براي برادران يوسفغ از خداوند متعال است، در هنگامي كه به خطاي خود پي ميبرند.(نظر كنيد به: (يوسف، 97 ـ 98).)

3. روش موعظه: اين روش از جمله روشهايي است كه خداوند متعال براي تربيت همه انسانها بدان سفارش كرده و ميفرمايد: با حكمت و اندرز نيكو، به راه پروردگارت دعوت نما.(نحل،125)

موعظه نيكو، موعظهاي است كه از جان پاك واعظي راه يافته، به روشي نيكو، از آن براي اصلاح و هدايت بهره گرفته شود. و خود قرآن كريم، كتاب موعظه الهي است(نظر كنيد به: (يونس، 57).) نمونة زيباي روش موعظه، پند و اندرزهاي لقمان حكيم به فرزند خويش است، مواعظي در زمينه اصول اعتقادي و وظايف شرعي و همچنين آداب نيكوي اخلاقي در وجوه فردي و اجتماعي، ميفرمايد: (به خاطر بياور) هنگامي را كه لقمان به فرزندش ـ در حالي كه او را موعظه ميكرد ـ گفت: پسرم! چيزي را همتاي خدا قرار مده كه شرك، ظلم بزرگي است. (لقمان، 13)(سپس در يكي ديگر از اندرزهاي اعتقادي خود ميفرمايد: پسرم! اگر به اندازه سنگيني دانه خردلي (كار نيك يا بد) باشد، و در دل سنگي يا در (گوشهاي از) آسمانها و زمين قرار گيرد، خداوند آن را (در قيامت براي حساب) ميآورد; خداوند دقيق و آگاه است.(لقمان،16) و در موعظههاي تكاليف ديني ميگويد: پسرم! نماز را بر پا دار، و امر به معروف و نهي از منكر كن، و در برابر مصايبي كه به تو ميرسد شكيبا باش كه اين از كارهاي مهم است (لقمان، 17) و در پايان موعظههاي اخلاقي فردي و اجتماعي را چنين بيان ميدارد. (پسرم!) با بياعتنايي از مردم روي مگردان، و مغرورانه بر زمين راه مرو كه خداوند هيچ متكبر مغروري را دوست ندار #¢ (پسرم!) در راه رفتن، اعتدال را رعايت كن; از صداي خود بكاه (و هرگز فرياد مزن) كه زشتترين صداها صداي خران است.(لقمان، 18 ـ 19)

4. روش تعليم: اين شيوه هم يكي از روشها است كه بيشتر در روايات ائمه: روي آن تأكيد شده مثلاً در بعضي از روايات، يكي از حقوق فرزند را آموزش قرآن و يا سوادآموزي بر شمردهاند(ر.ك: نهجالبلاغه، حكمت 399، نامه 31.) و در جاي ديگر امام عليميفرمايد: از دانش ما به كودكان خود چيزي بياموزيد كه خداوند به واسطه آن سودشان بخشد.(ميزان الحكمة، همان، ج 14، ص 7107، ح 22753.)

و همچنين است آموزش نماز، شنا، تيراندازي كه همه اينها در تربيت جسمي و رواني كودك مؤثر است. و در تربيت قرآني، احتياطهاي لازم در امور جنسي كودك نيز حايز اهميت شمرده شده او امر فرمودكه كه كودكان بايد با اجازه وارد اتاق خواب پدر و مادر شوند، ميفرمايد: اي كساني كه ايمان آوردهايد! بردگان شما، و همچنين كودكانتان كه به حد بلوغ نرسيدهاند، در سه وقت بايد از شما اجازه بگيرند: پيش از نماز صبح، و نيمروز هنگامي كه لباسهاي (معمولي) خو را بيرون ميآوريد، و بعد از عشا; اين سه وقت خصوصي براي شماست، اما بعد از اين سه وقت، گناهي بر شما و بر آنان نيست (كه بدون اذن وارد شوند) و بر گرد يكديگر بگرديد (و با صفا و صميميت به يكديگر خدمت نماييد). اين گونه خداوند آيات را براي شما بيان ميكند (نور،58)

5. روش مراقبه: يكي از مؤثرترين شيوهها براي حفظ كردار و تداوم اعمال صالح است، خواه در تربيت و تزكيه نفس باشد و يا تربيت كودكان و زيردستان، خداوند در اين زمينه ميفرمايد: اي كساني كه ايمان آوردهايد! خود و خانواده خويش را از آتشي كه هيزم آن انسانها و سنگهاست نگه داريد.(تحريم،6)

6. روش تنبيه و سرزنش: روشي بسيار مهم در تربيت است كه ظرافت و دقت خاص خود را ميطلبد و بايد در راستاي تربيت و اصلاح كودك و يا هر فرد ديگر باشد، بدون اين كه به شخصيت انساني و كرامت فرد، آسيبي برسد. قرآن كريم، نمونهاي از سرزنش كردن پدري همچون يعقوبغ را در مقابل سهلانگاريها بلكه گناهان برادر يوسفغ بازگو ميكند، ميفرمايد: (يعقوب) گفت: هوسهاي نفساني شما اين كار را برايتان آراسته! من صبر جميل (و شكيبائي خالي از ناسپاسي) خواهم داشت، و در برابر آنچه ميگوييد، از خداوند ياري ميطلبم.(يوسف،17)( براي آگاهي بيشتر رجوع كنيد به: سيري در تربيت اسلامي، مصطفي دلشاد تهراني، ص 241 به بعد، موسسة نشر و تحقيقات ذكر /مسئوليت تربيت، محمد دشتي، نشر امام علي/ روش تربيت ديني نسل جوان و نوجوان، محمد مهدي پور علي فرد، انتشارات شاكر/ گفتار فلسفي (كودك ازنظر وراثت و تربيت)، محمد تقي فلسفي، هيئت نشر معارف اسلامي/مسئوليت و سازندگي، علي صفايي حايري، انتشارات هجرت، قم. )